Wielopoziomowa struktura przestrzeni architektonicznej, ukształtowała różne rozwiązania schodów, odpowiadające stylistycznie epoce. Ten jedyny w swoim rodzaju element architektury, nie tylko łączy poziomy, znajdujące się na różnych wysokościach, ale poprzez swą oryginalną i wyrazistą formę, stanowi istotny składnik kompozycji wnętrza, budynku, a także przestrzeni urbanistycznej.
Niezależnie od formy, wielkości i usytuowania, schody powinny być wygodne, solidne i trwałe, aby zapewnić bez przeszkód pokonywanie różnic wysokości. Jednocześnie schody, jako forma architektoniczna, są nieodłącznym tematem sztuki projektowania, zarówno w skali całego budynku, jak i poszczególnych części wnętrza. Jednym ze sposobów kształtowania przestrzeni schodów jest wykorzystanie oświetlenia.
Zestawienie różnych rodzajów opraw, jak i źródeł światła, pozwala wydobyć i uwypuklić walory estetyczne schodów, poprawiając bezpieczeństwo ich użytkowania.
Światło, jako naturalne zjawisko, warunkujące postrzeganie świata zewnętrznego, stanowi silny bodziec, odziaływujący na ocenę otoczenia i odbiór wizualny przestrzeni. Modyfikacja oświetlenia pozwala uporządkować przestrzeń, zbudować w niej odpowiedni nastrój, podkreślić istotne formy architektoniczne. Przykładem wszechstronnego wykorzystania światła są różne sposoby oświetlenia schodów, gdzie właściwie rozplanowane lampy, spełniają funkcję użytkową, budują klimat świetlny, będąc jednocześnie elementem dekoracyjnym.
Wybór rodzajów źródeł światła
Oświetlenie schodowe warto zaplanować już na etapie projektu budowlanego. Podczas realizacji należy odpowiednio rozprowadzić, przewody, umożliwiające instalację przewidzianych lamp. Do oświetlenia schodów można wykorzystać różne rodzaje dostępnych na rynku źródeł światła, począwszy od wielu ulepszonych odmian popularnych żarówek, po energooszczędne świetlówki kompaktowe nowej generacji, a także cieszące się coraz większą rzeszą zwolenników – źródła halogenowe. Planując oświetlenie schodów należy zadbać zarówno o oświetlenie ogólne, rozproszone, zapewniające dobrą widoczność, jak i dekoracyjne, np. podświetlenie stopni, detali balustrady, dekoracyjnych fragmentów ścian. Dobierając oprawy schodowe należy upewnić się, z jakimi działają źródłami, czy nie występują ograniczenia mocy źródła lub inne przeciwwskazania, których przestrzeganie zapewni trwałość i bezpieczną eksploatację.
Lampy halogenowe, chętnie stosowane w oświetleniu schodowym, ze względu na skrzące, białe, pobudzające do działania światło, wiernie oddające barwy – występują jako źródła niskonapięciowe (w obwodzie z odpowiednim transformatorem dostosowującym napięcie do potrzeb) lub źródła zasilane napięciem z sieci. Niektóre odmiany halogenów mogą być stosowane, jako zamienniki tradycyjnych żarówek, ponieważ posiadają odpowiednio dostosowany trzonek. Ponadto źródła te, w przeciwieństwie do świetlówek kompaktowych, mogą być stosowane w obwodzie z regulatorem natężenia mocy. Dzięki czemu można, w zależności od sytuacji emocjonalnej, zmienić warunki świetlne, wprowadzając w przestrzeń schodów bardziej przytulny i ciepły klimat. Regulacja mocy oświetlenia szczególnie wskazana jest w przypadku schodów znajdujących się w przestrzeni wielofunkcyjnej, otwartym holu, salonie, lub jadalni, zbyt intensywne światło może, bowiem burzyć atmosferę tych wnętrz.
Wykorzystanie w oświetleniu schodów energooszczędnych świetlówek kompaktowych znajduje swe zastosowanie w lampach oświetlenia ogólnego, gdy zależy nam na obniżeniu kosztów eksploatacji oraz racjonalnym zużyciu energii. Źródła te charakteryzują się światłem o różnych temperaturach, od barwy dziennej, która w warunkach domowych może być zbyt chłodna, do ciepłobiałej, pozytywnie wpływającej na atmosferę wnętrza. Zaletą świetlówek jest ich mleczna bańka, która chroni przed szkodliwym zjawiskiem olśnienia, szczególnie w przypadku opraw z widocznym źródłem światła.
Nadal najchętniej stosowanym źródłem światła przy oświetlaniu wnętrz mieszkalnych pozostaje żarówka. Obecnie, te dobrze znane, tradycyjne źródła, występują w udoskonalonych formach, o lepszej wydajności i trwałości, np. w postaci żarówek zwierciadlanych. Niektóre pozwalają, dzięki barwionej pastelowo bańce, podkreślić kolorystykę schodów i ich otoczenia. Zwykłe żarówki dają światło zbliżone do żółtego, przez co zniekształcają kolorystykę wnętrza. W świetle żarówkowym dobrze prezentują się ciepłe odcienie brązów i czerwieni oraz powierzchnie drewniane, niekorzystnie natomiast – błękity, fiolety, elementy metalowe.
Rodzaje schodów i odpowiednie ich oświetlenie
Poszczególne rozwiązania konstrukcyjne schodów inspirują do różnych sposobów wykorzystania światła. Dzięki oświetleniu zarówno forma schodów, jak i wygląd materiałów, użytych do ich zbudowania, nabierają właściwego wyrazu i mogą być odbierane w pełnej krasie.
Schody o konstrukcji żelbetowej, określane również jako płytowe, opierają się na kondygnacjach, które łączą, niekiedy są powiązane ze ścianą. Schody tego rodzaju wylewane są z betonu podczas realizacji „stanu surowego” budynku, mogą wypełniać klatkę schodową lub stanowić element otwartego holu, czy pokoju wielofunkcyjnego. W warunkach mniejszej przestrzeni, schody płytowe mogą sprawiać wrażenie zbyt masywnych i ciężkich. Dzięki odpowiedniej oprawie można zmienić ich wizualny charakter, nadając im odpowiednie proporcje i lekkość. Właściwie zaprojektowane oświetlenie odgrywa w tym przypadku najistotniejszą rolę.
Jeżeli schody przylegają do ściany można w niej zainstalować oprawy, oświetlające stopnie. Źródła światła powinny znajdować się na wysokości ok. 15 cm nad kolejnymi płaszczyznami stopni, tak, aby wydobyć właściwości materiałów. Oprawy, umieszczone na wysokości wzroku wchodzącego lub poniżej, powinny posiadać przesłonę, zabezpieczającą przed olśnieniem. Niektóre rodzaje opraw wyposażone są biały, piaskowany element ze szkła lub specjalnego, przepuszczającego światło tworzywa. Inne kierują światło na stopień dzięki specjalnemu, asymetrycznemu odbłyśnikowi.
Zaskakujące, ciekawe efekty daje zastosowanie opraw wbudowanych w poszczególne płaszczyzny stopni. Strumień światła jest kierowany w górę, dając wrażenie lekkości, podkreśla walory dekoracyjne pionowych elementów schodów, czyli podstopnic, a ponadto ściany, jeżeli przylega ona do schodów. Oprawy umieszczane w stopniach, powinny być hermetyczne, zabezpieczone przed działaniem wody i zanieczyszczeń. Podobne cechy powinny posiadać lampy, przeznaczone do wbudowania w podłogę.
Odpowiednim miejscem do umieszczenia oświetlenia schodowego, może być również płaszczyzna podstopnicy. Lampy wbudowane w pionowe lub lekko pochylone płaszczyzny nad stopniami, ciekawie wydobywają ich fakturę. Do oświetlenia dekoracyjnego schodów należy wykorzystywać źródła o niewielkiej mocy, ich subtelny blask powinien wprowadzać w nastrój sąsiadujących wnętrz, pozostając z nimi w harmonii.
W odróżnieniu od schodów płytowych, wykonanych w technologii żelbetu – schody drewniane, policzkowe, mogą być wykonane niezależnie od konstrukcji budynku, najczęściej stanowią końcowy etap realizacji wnętrza. Rozwiązanie to często bywa wprowadzane w postaci ażurowej. Charakterystycznym elementem schodów są belki po bokach stopni, podtrzymujące całą konstrukcję, określane jako policzki.
Najważniejszą rolę w oświetleniu schodów policzkowych odgrywa oświetlenie ogólne. Oświetlenie o znaczeniu dekoracyjnym, sprawia trudności, ze względu na bezpieczne przeprowadzenie instalacji elektrycznej w stopniach. Najpewniejszy rezultat przynosi wykorzystanie lamp naściennych, sytuowanych nieco powyżej stopnia.
Przy schodach policzkowych, a w szczególności ażurowych, światło ogólne rozproszone w pomieszczeniu przenika konstrukcję tworząc niekiedy zaskakujące efekty wizualne. Oprawy oświetlenia ogólnego powinny kierować światło w dół, na ściany lub sufit, w zależności od tego, jakie występują proporcje całej przestrzeni schodów. Jeżeli przestrzeń nad schodami jest wystarczająco wysoka, można zwiesić dekoracyjne lampy na różnych wysokościach. Przy niskich kondygnacjach wskazane są lampy naścienne, kierujące światło w górę, co daje wizualny efekt poszerzenia wnętrza. Elastyczność warunków świetlnych, łatwą modyfikację atmosfery wnętrza, zapewniają reflektorki z regulacją kierunku świecenia. Strumień światła, w zależności od sytuacji może być skierowany na elementy schodów, jak i detale dekorujące ich otoczenie.
Szczególnym rozwiązaniem schodów, umożliwiającym nowoczesne, odważne rozwiązania, są schody wspornikowe. Charakteryzują się one jednostronnym umocowanie konstrukcji nośnej, co niestety, ogranicza ich szerokość do około 120 cm. Podparciem dla stopni może być bezpośrednio ściana nośna lub zabetonowana w niej belka stalowa. Schody te powinny być przewidziane jeszcze na etapie projektowania domu. Schody wspornikowe są szczególnie odpowiednie we wnętrzach nowoczesnych, można zastosować przy nich wszystkie sprawdzone sposoby oświetlania schodów. Proste, obudowane odpowiednim materiałem stopnie, doskonale prezentują się w zestawieniu z nowoczesnym wzornictwem mebli, lamp, stanowią oryginalny element zaplanowanej przestrzeni.
Szczególnej uwagi wymagają schody zewnętrzne, stanowiące nieodłączną część ulic, bulwarów, jak również otoczenia domów. Do oświetlenia na zewnątrz można wykorzystać wszystkie sposoby sprawdzone we wnętrzu. Zaskakujące i ciekawe wizualnie efekty można uzyskać, stosując oprawy osadzone w stopniach lub podstopnicach, jak i na ścianach, sąsiadujących ze schodami. W odróżnieniu od schodów w pomieszczeniach, oświetlenie na zewnątrz możemy realizować przy pomocy opraw stojących, osadzonych w podłożu, o różnych wysokościach i sposobie kierowania światła. Ze względu na zmienne warunki atmosferyczne, wszystkie oprawy zewnętrzne muszą być hermetyczne i odpowiednio zabezpieczone przed niszczącym działaniem środowiska naturalnego oraz uszkodzeniami mechanicznymi.
Schody w każdej sytuacji wymagają indywidualnej oprawy, światło jest najlepszym sposobem zwrócenia na nie uwagi. Oświetlenie współgrające z elementami schodów, może z pozoru nieciekawą, zwykłą formę, przeobrazić w szczególną i dekoracyjną część naszego wnętrza. Przy okazji remontu domu warto dokonać zmian również w przestrzeni schodów, zainstalować odpowiednie lampy i zobaczyć nasze otoczenie w zupełnie innym świetle.